Gökyüzüne havalanan ve bulutların arasına süzülen uçak, rüzgar, yağmur, buzlanma gibi meteorolojik olaylardan bağımsız düşünülemez. Uçağın kalkışından inişine kadar çok önemli rol oynayan meteorolojik olaylar, bazen uçuşları olumsuz etkileyebilir. Hava şartlarının olumsuz olduğu durumlarda, özellikle uçağın kalkış yapacağı ya da varacağı ülkedeki olumsuz hava koşullarında, uçak rötara girebilir.
Uçuşu olumsuz etkileyen bazı meteorolojik olaylar aşağıda sıralanmıştır.
YAĞMUR: Genellikle bulut içerisinde buz kristalleri şeklinde olan, yer yüzeyine yaklaştıkça sıcaklığın artması ile sıvı hale geçen yağmurlar, uçakların rötara girmesinde etkilidir. Beklenen ya da beklenmeyen ani ve şiddetli yağışlar, uçakların iniş ve kalkışlarını olumsuz etkilemektedir. Özellikle rüzgâr, şimşek ve gök gürültüsü ile ortaya çıkan sağanak yağışlar, görerek ya da aletle yaklaşma usulleri ile iniş/ kalkış manevralarında belirleyici rolü olan Görüş Mesafesi’ni olumsuz etkileyebilir. İniş ve kalkışlardaki aksamalar, hava trafiğinin hızının azalmasına ve alanda bekleyen uçakların rötara girmesine sebep olabilir.
Meteorolojide “Görüş Mesafesi” veya “Rüyet” belirli bir özelliğe sahip bir nesnenin gözle (aletsiz olarak) tanımlanabileceği veya geceleyin yapılan gözlemlerde aynı nesnenin gün ışığı varmış gibi tanımlanabileceği en uzak mesafe olarak adlandırılır.
RÜZGAR: Havanın yatay hareketi olarak adlandırılan rüzgar, uçuşa etki eden en önemli faktörlerden birisidir. Uçuşun içerisinde gerçekleştirildiği havanın hareketi, hava aracının hızını ve irtifasını direkt olarak etkilemektedir.
Özellikle hafif ya da orta ağırlıktaki hava araçlarına etki eden rüzgar, hava aracının rotasından ayrılmasına ve dolayısıyla pilotun ve kontrolörlerin iş yüklerinin artmasına sebep olabilir. Rüzgarın hızı, bir pisti ya da bir hava alanını, belirli tiplerdeki hava araçları tarafından kullanılamamasına yol açabilir. Böyle durumlarda kullanılmakta olan pistin değiştirilmesi, uçakların rötara girmesine sebep olabilir. Rüzgar, hava aracının yer hızında da önemli değişikliklere yol açabilir. Hava aracının yer hızındaki değişiklik, uçuş süresini ve dolayısı ile tahminleri değiştireceğinden olası gecikmelere sebep olabilir.
Rüzgar, hava aracının hareket yönüyle bağlantılı olarak 3 isim altında sınıflandırılabilir.
- Karşı rüzgar (ön rüzgar); hava aracının hareket yönünün aksi istikametinden esen rüzgardır.
- Yan rüzgar (cross wind) hava aracının hareket ekseni ile 90 derecelik açı ile esen rüzgardır.
- Arka rüzgar, hava aracının hareket yönüne paralel esen rüzgardır.
RÜZGAR KESMESİ (Wind Shear): Havalimanında iniş ve kalkışlarda etkili olan rüzgar kesmesi ise rüzgar sapması, dikey rüzgar kırılması ya da rüzgar şir’i olarak da adlandırılır. Rüzgar kesmesi, rüzgarın yönünde ve şiddetinde mesafeye bağlı olarak meydana gelen yatay ve dikey ani değişim olarak tanımlanabilir.
Özellikle iniş / kalkış safhasında yere yakın ve düşük süratteki hava araçları üzerinde oldukça etkili olan ve çoğunlukla kırımla sonuçlanan hadiselere yol açan Rüzgar kesmesinin kesin yeri ve şiddetinin belirlenmesi mümkün değildir. Meydan civarında farklı noktalara tesis edilmiş rüzgar ölçüm cihazlarından elde edilen bilgilerle varlığı tahmin edilebilen Rüzgar kesmesinin kesin yeri ve şiddeti, ancak bölgede uçuş yapmakta olan hava araçlarının pilotları tarafından rapor edildiğinde belirlenebilmektedir. Bu bilgi görevli hava trafik kontrolörü tarafından -rapor eden uçağın tipi, rapor saati, rüzgar kesmesinin yeri ve şiddeti bilgilerini içerecek şekilde- bölgede uçmakta olan tüm hava araçlarına bildirilir.
SİS: Hava sıcaklığının çiğ noktası sıcaklığına (İşba) kadar düşmesi neticesinde oluşur. Dünya Meteoroloji Organizasyonu (WMO) kriterlerine göre görüş mesafesi 1000 metreden az’dır. Tabanının yerden yüksekliği 300 feet ya da daha yukarı olan sise Stratus Bulutu denilmektedir. Stratus bulutunun yer seviyesine inmesi sonucu sis oluşmaktadır. Sis sonucu yatay ve dikey görüş mesafesinin azalması hava ulaşımında birçok olumsuzluklara neden olmaktadır.
Havacılıkta özellikle görerek ya da aletle yaklaşma usulleri ile iniş/ kalkış manevralarında belirleyici rolü olan Görüş Mesafesi’ne etki eder. Havalimanlarında meydana gelen sisler uçuşların rötara girmesine, uçuşların iptal edilmesine, hava trafiğinin hızının azalmasına, uçuşların diğer havalimanlarına yönlendirilmesine ve en önemlisi de kaza kırımlara sebep olabilmektedir.
BUZLANMA: Uçağın rötara girmesinde bir diğer önemli faktör buzlanmadır. Özellikle uçak kanatlarının hücum kenarları, motor ve dış yüzeylerin uçuş istikametinde meydana gelen buzlanmalar uçağın aerodinamik yapısının bozulmasına, dolayısı ile sürat ve kaldırma gücünün azalmasına sebep olarak tehlikeli durumlara yol açabilmektedir. Böyle bir durumun yaşanmaması sebebiyle uçaklar rötara girebilir. Oluşumlarına yol açan koşullara bağlı olarak; kristal buzlanma, kar tipi buzlanma, krağı tipi buzlanma, açık hava buzlanması gibi farklı yapıda buzlanmalar oluşabilir.
Buzlanma koşullarının olduğu durumlarda, yerdeki hava araçlarının gövdelerine, kalkış öncesi sıcak hava ve etil alkol püskürtülür. De-icing / Anti-icing olarak adlandırılan bu işlemin gerçekleştirilmesi süreci, uçakların rötara girmesine sebep olabilir.
Kaynak: “Meteoroloji Ders Notları” Seyrüsefer Daire Başkanlığı, Eğitim Notları, 2004.
Bir Cevap Yazın